Milli Mücadele Dönemi

Kurtuluş Savaşı Öncesinde Kurulan Cemiyetler  

İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) 

Paris Konferansında alınan karardan sonra Yunanistan Megalo İdea (Büyük

Yunan ülküsü) hedefini gerçekleştirmek gayesiyle 15 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal etti. Yunanlıların bu girişiminin geçici bir işgal olmadığı ve bölgede yerleşme amacı güttüğü açıktı. Bu işgalin yasal gerekçesi olarak Wilson İlkelerinde yer alan milliyet prensibi yani bölgede Yunan halkının Türklerden çok olduğu iddiasında bulundu. Yunanlara ilk kurşunu sıkan gazeteci Hasan Tahsin oldu. Bunun üzerine Yunanlılar İzmir ve çerçevesinde büyük bir katliama giriştiler.

İzmir’in haksız işgali yapılan katliamlar ve Osmanlı Devletinin kayıtsızlığı milletin uyanmasına, bilinçlenmesine ve silahlı direnişe geçerek Kuva-yı Milliye hareketini başlatmasına neden olmuştur. İşgallere karşı ilk fiili direniş Aralık 1918’de Hatay Dörtyol ‘da Fransızlara karşı, Batı Anadolu’da ise İzmir Ödemiş’te Yunanlılara karşı başlamıştır.  

Amiral Bristol Raporu (12 Ekim 1919)  

Amerikalı Amiral Bristol başkanlığında oluşturulan İngiliz, Fransız ve İtalyan temsilcilerden oluşan bir heyet, İzmir ve çevresinde incelemeler yaptıktan sonra bir rapor hazırlamışlardır. Bu raporda Yunanlıların İzmir ve çevresini haksız yere işgal ettikleri açıkça ifade edilmiştir.  Rapora göre; bölgede Hıristiyan halkın can güvenliği tehlikede değildir. Ayrıca burada Yunanlılar katliama girişmektedirler.  

Bristol Raporu Anadolu’daki gerçekleri ve Milli Mücadele’nin haklılığını ortaya koyan ilk uluslararası belgedir.

A. Milli Varlığa Düşman Cemiyetler  

- Türklerin Kurduğu Milli Varlığa Düşman Cemiyetler

1.  Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası: Ülkenin kurtuluşunu saltanat ve hükümet makamlarına bağlı kalmakta aramıştır. Direnişe geçmeyi yararsız görmüştür. Milli

Mücadeleye karşı çıkmıştır.

2.  Teali İslam Cemiyeti: Kurtuluşu halifelik makamının emirlerine sıkı sıkıya uymakta ve İslami kuralların yaşatılmasında aramıştır. Bu cemiyet de Milli Mücadeleye karşı çıkmıştır.

3.  Kürt Teali Cemiyeti: Wilson’un azınlık ilkesine dayanarak Güneydoğu

Anadolu’da bağımsız bir Kürt devleti kurmayı amaçlamıştır.  

4.  Wilson İlkeleri Cemiyeti: ABD ile ilişkilerin geliştirilmesini savunmuş ve çareyi ABD mandasında (himayesinde) aramıştır.

5.  İngiliz Muhipler (Sevenler) Cemiyeti: İngilizlerle olan dostluğun pekiştirilmesini savunmuş ve kurtuluşu İngiliz mandasında görmüştür. Kurucuları arasında Damat Ferit Paşa yer almıştır.  

- Azınlıkların Kurduğu Milli Varlığa Düşman Cemiyetler

1.                  Mavri Mira: İngilizlerden de yardım alan bu cemiyetin amacı Bizans’ı yeniden canlandırmak ve Yunanistan’ın Batı Anadolu’daki işgallerine yardımcı olmaktır.  

Mavri Miranın alt kolları  şunlardır: Göçmen Komisyonu, İzci Kuruluşları, Yunan Kızılhaçı, Etnik-i  Eterya ve Fener Rum Patrikhanesi (Genel Organizatör).  

2.                  Pontus Rum Cemiyeti: Başta Trabzon olmak üzere Doğu Karadeniz’de eski Pontus Rum İmparatorluğu’nu yeniden kurmayı amaçlamıştır.  

3.                  Hınçak, Taşnak, Sütyun: Doğu Anadolu‘da bağımsız bir Ermenistan devleti kurmayı amaçlamışlardır.  

4.                  Makabi, Alyans İsrailit: Filistin’de kurulması düşünülen İsrail devletine ekonomik yönden yardım toplanması amaçlanmıştır. Bu cemiyetin Anadolu’dan

herhangi bir toprak talebi olmamıştır.   

B. 2. Milli Mücadeleden Yana Olan Cemiyetler

              Bu cemiyetlere genel olarak “Müdafaa-i Hukuk (Hukuki Savunma) Cemiyetleri”

denilmiştir. 

-                      Trakya–Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Edirne’de kurulmuştur. Basın ve yayın yoluyla Doğu Trakya’nın Yunanistan’a bağlanmasını engellemeye çalışmıştır.  

-                      İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Basın yoluyla Yunanlıların İzmir’i işgal etmesini engellemeye çalışmıştır. Ancak başarılı olamamıştır. İzmir’in işgalinden sonra Redd-i İlhak adını almış ve silahlı direniş başlatmıştır. Milli mücadeleye en büyük katkısı Batı Anadolu’da Yunan ilerleyişini yavaşlatmasıdır. Bu direniş düzenli ordunun kurulmasına da zaman kazandırmıştır. Balıkesir ve Alaşehir Kongrelerinin toplanmasını sağlamıştır.

-                      Trabzon Muhafaza-i Hukuk Cemiyeti: Trabzon ve çevresinde faaliyet gösteren Pontuscu Rumlara karşı bölgenin haklarını korumak amacıyla kurulmuştur.

-                      Şark (Doğu) Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti: Bu cemiyet doğudaki Ermeni faaliyetlerine karşı bölgenin haklarını savunmuştur. Aldığı kararlarla bölgeden göçü yasaklamış; dini, kültürel ve iktisadi faaliyetlere önem vermiştir. Milli mücadeleye en büyük katkısı Erzurum Kongresi’dir.

-                      Kilikyalılar Cemiyeti: Adana ve çevresini Fransız, Ermeni işgaline karşı savunmak amacıyla İstanbul’da kurulmuştur.  

-                      Milli Kongre Cemiyeti: İstanbul’da kurulmuştur. Bütün milli cemiyetleri tek çatı altında toplamayı amaçlamış ve basın – yayın yoluyla milli davayı tüm dünyaya duyurmaya çalışmıştır.  

Milli Cemiyetlerin Genel Özellikleri:  

1.      Bütün milli cemiyetler bölgesel kurtuluş fikrini gerçekleştirmeye

çalışmışlardır. Cemiyetlerde “Türklük” duygusu ön plandadır.  

2.      Cemiyetler yalnız bulundukları bölgeleri kurtarmak için kurulmuştur. Bu

yüzden daha çok yerel özellikler göstermiştir.  

3.      Genellikle basın ve yayın yoluyla mücadele etmişlerdir.

4.      Milli Cemiyetler; Sivas Kongresi’nde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk

Cemiyeti” adı ile birleştirilmiştir.

Şekil 2. Mustafa Kemal, arkadaşları ve Türk milleti işgallere karşı direnişe hazırlanırken, 1919